Introdusaun
Ita ema presija estuda komunikasaun tanba sai hanesan introdusaun no mos sai hanesan baze fundamental ida liu molok ita estuda tan seluk no komunikasaun hanesan meius ida atu ema komunika ba malu entre ema ida ho ema seluk,entre grupu ba grupu ou komunika ba nia an, se wainhira ita ema la komunika ba malu mak se la konhese buat grupu ne’e no la hatene malu no mos la hatene ema seluk nia hakarak no la komunika ba malu mak buat hotu sei la lao. Hanesan matenek nain ida ho naran Dr.everelt kleijan nia hatete katak, komunikasaun nu’udar parte ida perfeitu ba ema nia moris hanesan mos is, durante nia moris nia presija komunika ba malu.
komunikasaun mak xave importante ba ema nia moris,se wainhira komunikasaun laiha, mak ema sei la konhese malu entre ema ida ho ema seluk. Komunikasaun mak aktividade humanu ne’ebé imoprtante tebe-tebes tanba ita atu hala’o intersaun ba malu presisa tenke halo komunikasaun. Ita Komunika ba malu ho maneira simples too maneira kompleksu no iha tempu agora komunikasaun lahanesan ona tempu uluk tanba agora iha teknólogia ne’ebé mak muda ona maneira ema halo komunikasaun, ex. Uluk buat teknólogia seidauk eziste ema atu ko’alia buat presiza hasoru mak ko’alia maibe iha era ida ne’e diferente tebes ho era ida uluk tanba ho media sosial ita bele dook malu maibe ita sei bele ko’alia ba malu ga halo konversa. Ita ema hala’o komunikasaun atu bele fahe iha nia matenek no esperiensia. Ita hala’o komunikasaun iha aspetu oioin hanesan ko’alia, hakerek, gestu, sinál, nsst.
Konseitu Komunikasaun Nian
Komunikasaun (mai husi lian Látin katak "fahe") mak hanesan prosesu ida ne’ebé troka informasaun entre ema nain rua ka liu ho maneira signos (sinál) no regra Semiótica. Geralmente komunikasaun ema hala’o oral husi ema nain rua ho sira nia lingua rasik atu sira bele komprende malu, maneira komunikasaun ida ne’e hanaran komunikasaun verbal, se ema lahalo komunikasaun oralmente mak sira halo komunikasaun ho aspetu seluk hanesan gestu ou fó sinais ruma, ex. Fó hamnasa (tersenyum), maneira ida ne’e hanaran komunikasaun non verbal. Wainhira ita hanoin kona ba komunikasaun ko’alia liu ba transmite mensazen ou troka hanoin, emosaun sentimentu no esperiensia ho ema seluk.
Pasu báziku husi komunikasaun mak hanesan motivasaun ka intensaun atu halo komunikasaun, kompozisaun mensazen, kodifikasaun no transmisaun mensazen, sinál resepsaun, finalmente interpretasaun mensazen ba parte reseptor (ou ema ne’ebé simu mensazen) komunikasaun inklui mos husi tema tékniku (ex. Telekonikasaun sira); biologiku (ex. Fisiologia); no sosial sira (ex. jornalismo, relasaun públika sira, publicidade, audiovisual no media. Atu komunika ba malu ho aktu semiótica maka ita tenke uza ita nia hanoin (pensamento)/ sentimentu iha signos ba parte ne’ebé envolve.
Estudu sientifiku ba komunikasaun fahe ba parte tuir mai:
- Teoria informasaun geralmente estuda kona ba armazena, kuantifikasaun, no kounikasaun ba informasaun nian;
- Estudu komunikasaun nian dehan katak respeitu komunikasaun umanu no nia tékniku sira;
- Biossemiótica, geralmente komunikasaun estamina entre organismu vivos(buat ne’ebé moris).
Istória
Komunikasaun konseitu istoriku no polissêniku, ne’ebé evolui iha sékulu XIX e XX iha momentu ne’eba konsidera hanesan konjuntu kanal no meius transporte, hafoin sai prosesu interasaun sosial, ikus mai konsidera hanesan forma pratika ne’ebé positiva, hanesan diskursu no ideia sira. Institusional liu husi transmisaun sosial mensazen nian ne’ebé hanaran teknólogia komunikasaun.
Ita estuda kona ba komunikasaun, presiza konsidera ninia periodu evolusaun, hanesan komunikasaun korporal, oral, eskrita (hakerek), no digital. Ho forma ne’ebé hanesan, aspetu oioin husi komunikasaun estuda kona-ba iha objetu (estudo de objeto). Ex. Ida iha Grécia Antiga, estuda kona-ba Retórica, diskusaun kona-ba arte no introdus, sai hanesan assuntu vital ba estudante sira.
Ema tama iha era ko’alia no lingua, primeiru mosu ho Cro-Magnon, forma ida husi Homo sapiens. Sira komesa ko’alia entre 90 e 40 mil ano ba kotuk. Iha tempu ne’eba aprezenta animal sira no ser humanu sira halo husi ruin, fatuk, marfim no material sira seluk. durante 5 mil anos liu ba, ema halo transissaun ba era hakerek nian, ne’ebé inventa ho forma indepedente liu iha mundu. Tuir mai sira tuir fali era Pers nian iha sékulu XV iha sidade Mainz iha alemanã. Livru primeiru Pers nian uza tipu moveis ne’ebé halo husi metal. Finalmente era komunikasaun massa, Hahú mosu iha sékulu XIX, ne’ebé mosu ho adventu jornal nian no media eletrika hanesan telegrafu no telemovel. Iha era ne’e realmente komesa ho adosaun no invensaun ampla ho film, Rádio no televisaun. Media ida ne’e mak promove transkrisaun boot ne’ebé lao too agora.
Komunikasaun ema konsidera nu’udar prinsipiu ida komesa iha sékulu XX, espesialmente kauza husi teknólogia foun ne’ebé mosu. Iha sékulu XVIII e XIX liu ba antes tama ba sékulu XX, termu komunikasaun sira hanaran meios de komunicação no vias de circulação : estrada, ferrovias, nsst. Durante iha três sékulu nia laran komunikasaun sai sinónimu ba propaganda. Hahú iha sékulu XX, iha cientista balujn komesa etuda kona ba komunikasaun ho espesifiku ho sira nia displina akademiku. Marshall McLuhan, Theodor Adorno no Paul Lazarsfeld mak pioneiru balun ne’ebé iha sékulu XX.
Komunikasaun dezenvolve wainhira teknólogia foun mosu ne’ebé uza rede sosiais. No wainhira komputadór mosu komunikasaun ema hanran “sosiedade informasaun” no komputadór kontinua sai teknólogia ne’ebé ema uza atu halo komunikasaun iha tempu agora no iha futuru.
Teoria komunikasaun nian
Teoria komunikasaun mak hanesan vizaun no estrategia ne’ebé forma ho fenomenu no estrutura atu implementa buat ruma. Eziste dois aspetus prinsipais ne’ebé ita hare’e indireitamente iha divizaun ne’e sai hanesan divizaun estudu ida ne’ebé foun.
Aspetu primeiru mak dezenvolvimento angulu no eventus hanesan komunikasaun teknólogia nian, industria no politika mundial. Exemplu husi Komunikasaun teknólogia mak hanesan rádio, televizaun, telefone, setelite, sirkuitu komputadór ne’ebé produz ideia sira atu hatene se iha dezenvolvimentu impresaun iha komunikasaun teknólogia individu, komunidade no populasaun iha nasaun ida.
Segundo aspetu mak iha pontu estudu iha ne’ebé alunu sira iha interesse atu estuda relasiona area komunikasaun hanesan sira iha area psicologia sosial, ne’ebé uza examina teknólogia foun, iha impresaun ba labarik sira, propaganda no grupu dinamika.
Prosessu komunikasaun nian
Ita bele dehan katak komunikasaun katak troka mensazen entre ema ida ho sira seluk .No karakteristika ne’e distngi “komunikasaun” prosesu bilateral. “informasaun” sai unilateral.
Elementu komunikasaun nian
Komponente komunikasaun nian mak hanesan tuir mai ne’e: emissor, recetor, mensagen,kanal, propagasaun kódigu, resposta (feedback) no iha ambiente ne’ebé realiza prosessu komikasaun ba.
Emisor : hanaran mos lokutor/falante, ema ne’ebé haruka mesazen;
Reseptor : hanaran mos interlukutor/ouviente, ema ne’ebé simu mensazen husi emisor;
Mensazen : objetu ne’ebé uza hodi halo komunika, ho konteudu ne’ebé transmiti husi emisor;
Kanal : fatin/dalan iha ne’ebé atu haruka tuir mensazen ba ex. Jornal, livru, televisaun, telefone, nsst.
Kódigu : reprezenta sinal ne’ebé uza iha mensazen nia laran;
Resposta : ema ne’ebé hatan ba mensazen ne’ebé haruka husi emisor;
Tipu sira komunikasaun nian
Komunukasaun depende ba tipu husi sinal ne’ebé uza husi interlukutor (laman bicara). Ho nune’e fasil atu ema bele hala’o kona ba komunikasaun verbal no komunikasaun non verbal. Dala barak sinal rua ne’e mistura iha mesazen ida.
a. Komunikasaun verbal
Komunikasaun verbal exterioriza ser sosial no realiza ho oral(ko’alia) ou hakerek. Mensazen sai hanesan elementu prinsipal iha komunikasaun wainhira ko’alia no iha elementu haat seluk ne’ebé iha mak : emissor, reseptor, tema(topiku), mensazen no kodigu ne’ebé utiliza. Entre komunikasaun sira ne’e variavel. Linguista Roma Jakobson esplika liu kona ba prosesu komunikasaun normal ho kodifikadór no dekodifikadór. Komunikasaun verbal kompostu husi liafuan no aprezenta ho modelu hakerek ou ko’alia(oral). Maneira ida ne’e mak ema sempre uza hodi halo komunikasaun iha relasaun interpesoal.
b. Komunikasaun naun-verbal
Komunikasaun naun-verbal mak prosesu troka mensajen ida ne’ebé la uza liafuan maibee uza jestu,hatais no sinal. Iha linguajen isin lolon (linguagem corporal ka body language), ita hatoo mensajen liu husiespresaun isin lolon hodi hatudu ita nia sentimentu. Iha komunikasaun ida ne’e, mensajenhotu-hotu depende ba jestu isin lolon nian. Ezemplu ita hamnasa bele signifika katak ita kontenti ka gosta buat ruma, bele mos hatudu ita moe. Komunikasaun vizual hanesan prosesu hatoo mensajen ne’ebé mak uza dezenhu, grafiku ka hatais.
Forma sira komunikasaun nian
Iha komunikasaun, wainhira ema ruma atu hala’o komukasaun iha formas oioin ne’ebé maka iha atu halo komunikasaun no wainhira ita ema sei dada is laiha ema ida ne’ebé mak la komunika ba malu, komunikasaun iha formas oioin ne’ebé tuir mai:
a. Komunikasaun intrapesoal
Komunikasaun intrapesoal katak ema ne’ebé komunika ba nia aan rasik. Komunikasaun ida ne’e sempre lao iha ema nia hanoin wainhira ema ne’e hamosu nia ideas foun hasoru situasaun ruma. Prosesu komunikasaun ida ne’e lao iha individu ida wainhira iha kondisaun konsiente ( hanesan hanoin foun ne’ebé mosu/hamosu planu ba situasaun ruma) ou inkonsiente ( wainhira mehi). Iha maneira barak atu ema ida bele komunika ba nia aan rasik, ex. Wainhira ita halo reflesaun ba ita nia aan rasik.
b. Komunikasaun interpesoal
Komunikasaun interpesoal ne’e entre ema nain rua mesak ne’ebé komunika ba malu. No entre ema nain rua ne’e mak troka informasaun, emosaun, intensaun ba malu atu fahe, hatan, husu nsst ba expresaun ne’ebé sira nain rua hato ba malu.
c. komunikasaun grupal
Baibain komunikasaun hala’o iha grupu nia laran “formfal” iha grupu ki’ik ou grupu boot no komunikasaun grupal ida ne’e la laos de’it lao iha grupu organizasaun ida nia laran, maibe mos iha familia nia laran ne’ebé komunika ba malu ne’e mos tama ba iha forma komunikasaun grupal ou grupu ki’ik sira ne’ebé harii husi ema nain tolu ba leten/asosiasaun ida.
d. Komunikasaun sosial
Komunikasaun sosial mak hanesan siénsia sosial aplikada ne’ebé estuda meius komunikasaun massa ne’ebé hanaran mos mass média ou simplesmente bolu “média” ou “mídia”. Meius komunikasaun massa ne’ebé ita hatene liu ka konesidu liu mak hanesan jornal, televisaun, rádiu sinêma no internet. LEI N.º 5 /2014 19 Novembru “Lei Komunikasaun Sosiál” iha Direção Nacional de Assessoria Jurídica e Legislação – DNAJL hateten “Konsidera katak direitu ba informasaun no liberdade espresaun no imprensa nu’udar prinsipál hodi hametin demokrasia, Estadu Timór sei prepara hodi haforte setór komunikasaun sosiál.”
“Iha kontestu ida-ne’e, lei ida-ne’e, nu’udar lei dahuluk Timor-Leste nian ne’ebé livre no independente, kona-ba halo defeza ba liberdade imprensa no regula media, defende direitu sidadaun nian hodi ezerse ho liberdade espresaun tomak no hanoin no loke-dalan ba profisionál hodi fó informasaun nune’e hatuur garantia ba sijilu profisionál no hametin ninia independénsia.”
Iha artigu 3. DNAJL kona ba “Funsaun sira komunikasaun sosiál nian”
1. Komunikasaun sosiál iha knaar hirak tuirmai ne’e;
2. Fó-tulun hodi forma opiniaun públiku no edukasaun síviku sidadaun sira-nian:
a) Haburas demokrasia;
b) Fó-sai informasaun no notísia hanesan mós ho habelar koñesimentu;
c) Fó-sai kultura, valór sira no identidade nasionál;
d) Haburas dame no hametin estabilidade sosiál, moris-hakmatek no solidariedade nasionál;
e) Defende dame no solidariedade iha povu sira.
f) Bainhira nu’udar parseria ba dezenvolvimentu, komunikasaun sosiál iha mós knaar hirak tuirmai ne’e:
g) Enkoraja no apoia polítika ekonómiku no servisu ho kualidade; h) Estimula ajente ekonómiku ba prátika di’ak kona-ba prestasaun servisu;
i) Ezerse sensura públika hasouru prátika ladi’ak kona-ba prestasaun servisu;
j) Apoia organizmu sira-ne’ebé halo defeza ba konsumidór sira hodi proteje interese ninia asosiadu sira; k) Fasilita asesu ba ajente kulturál, ekonómiku no hirak seluk ba órgaun komunikasaun sosiál hodi fó-sai ninia produtu no servisu.
3. Knaar sira-ne’ebé temi iha númeru liubá kona-ba asaun ka omisaun hosi ajente prestadór servisu sesé de’it, públiku ka privadu, nasionál ka estranjeiru, la hasai knaar sira hosi órgaun rasik komunikasaun sosiál nian.
4. Estadu bele fó prémiu nu’udar forma hodi rekoñese traballu jornalístiku no asaun órgaun komunikasaun sosiál nian ne’ebé destaka bainhira halo-tuir knaar be prevee iha artigu ida-ne’e.
Oinsa Atu Hahú Ita Nia Komuikasaun
Molok ita hahú ita nia dialogu ka halo komunikasaun ba malu iha etapa balun ne’ebé mak ita sei halo ne’e mak hanesan:
- Fó liman ka fó kumprimenta;
- Hase ema ho oin midar;
- Komprimenta ho liafuan badak (hai , halo, bom dia no selu-seluk tan);
- Koko kaer liman ema ne’ebé ita komunika ho nia ka hakuak nia tuir tradisaun ita nian Husu nia kondisaun ne’ebé mak nia iha mak hanesan (kumprimenta nia, husu nia di’ak ka lae);
- Husu deskulpa karik bele husu naran no bele mos husu nia hela fatin;
- Husu obrigadu ba nia tamba nia bele ko’alia ho ita ho di’ak;
Maneira Komunikasaun Ne’ebé Mak Di’ak
- Uja lia-fuan ka frase ne’ebé mak di’ak tuir sosiedade ne’ebé mak ita moris ba;
- Uja lia-fuan ne’ebé mak fasil ema komprende;
- Wainhira halo komunika ho ema tenke hare ba ema nia matan;
- Fó ita nia espresaun oin midar ba ema;
- Halo jestu ne’ebé di’ak no klaru wainhira ko’alia ho ema se deit;
- Fó ita nia respeitu ba ema ne’ebé mak ita ko’alia ho nia;
- Uja roupa ne’ebé di’ak tuir regras ne’ebé mak iha;
- La bele halo ema emosi la-lais;
- Simu nia ideias hotu ne’ebé mak nia fó karik la monu ba o nia laran;
- Ko’alia ho lian makaas, ko’alia moos, ko’alia nei-neik atu nunee ema ne’ebé ita komunnika ho nia bele komprende;
Konklusaun
Komunikasaun sai pilar importante liu ba ita ema tanba wainhira ita sei dada iis ita presiza halo interasaun ba malu ou bele komunika ba malu ho maneira verbal no non verbal
Komunikasaun verbal mak wainhira ita komunika ba malu ho maneita ko’alia (halo konversa entre ema nain rua ba leten ou grupu ida), hakerek (jornál, textu), no komunikasaun non verbal mak hanesan wainhira ita komunika ba malu ho gestu de’it,
Bibliografia
- https://pt.wikipedia.org/wiki/Comunica%C3%A7%C3%A3o
- http://malack14.blogspot.com/2016/01/etika-ho-komunikasaun-neebe-diak-iha_13.html?m=1
- https://tet.wikipedia.org/wiki/Komunikasaun_sosial
0 Comments